De Dommel dl 1
23 juni 2009
Als hoofdredacteur van Grondboor & Hamer, het tijdschrift van de Nederlandse Geologische Vereniging, ben ik druk bezig met de voorbereiding van het Decembernummer. Dat wordt een special over aardkundige excursiepunten in de provincie Noord-Brabant. De Dommel zal dan diepgaander worden beschreven door Patrick Kiden van Deltares.
Voor mij is dat een prima gelegenheid om telkens weer gedetailleerd kennis te maken met aardkundig erfgoed in een ander stukje van Nederland. Als je namelijk 30 jaar bij de provincie Utrecht gewerkt hebt dan merk je, achteraf, dat het je blikveld wel erg verkleind heeft.
Met Henk Bol vorm ik het BOHO-team (Bol en Hoogendoorn). We hebben al heel wat publikaties van mijzelf en anderen van landschapsopnamen voorzien. Op bijgaand topografisch kaartje staan wat punten aangegeven die ik geselecteerd heb voor dit webverhaal.
We starten met een bezoek aan De Dommel. De provincie heeft hier een aardkundig monument benoemd, waarvan een paneel staat aan de Bobbenagelse weg in Sint-Oedenrode. Hoewel de provincie Utrecht ook veel dekzandgebieden heeft en bijvoorbeeld in de Gelderse Vallei de combinatie met beken algemeen is, valt het op bovenstaand kaartje gelijk op dat de door kanalisatie afgeneden meanderende beeklopen hier in deze omgeving in ruime mate bewaard zijn gebleven.
Op weg naar het paneel treffen we al een mooi uitzicht op een dekzandrug. Op de diverse kaartjes in dit webverhaal is deze locatie aangegeven door het getal 1. Vanaf dat punt kijken we in noordwestelijke richting naar een dekzandrug.
Deze geomorfologische kaart van Alterra (WUR) geeft de vormen aan het aardoppervlak weer. De groenige kleuren geven de beekdalbodem (code 2R7) aan, waarin soms wat veen is gelegen (code 1R4). De oude beddingen in de dalbodem zijn veelal nog watervoerend en op deze kaart aan de kronkelige blauwe waterpartijen herkenbaar. De beekdalbodem wordt aan weerszijden begrensd door dekzandvlakten (code 2M13) die soms door overstromingswater verspoeld zijn (code 2M10). Markant rijzen dekzandruggen (code 3K14 en 4K14) naast de beekdalbodem in de wat lager gelegen vlakkere dekzandgebieden op, zoals bijvoorbeeld op het vorige plaatje te zien was.
Enkele honderden meters verder staat aan de westzijde van de weg het paneel (punt 2 op de kaarten). Hier is ook een kleine parkeermogelijkheid.
Uiteraard is het de moeite waard om ter plaatse het paneel eens te bestuderen. De tekst is beperkt gehouden en de tekening is zeer sprekend.
Als je over het paneel heenkijkt zie je voormalige loop van de Dommel. Langs deze oever van de Dommel kun je dankzij enkele overstapjes (links op de foto) een stukje langs de Dommel lopen.
Deze foto is ook vanaf punt 2 gemaakt, maar dan in noordelijke richting. Je ziet hier dat de bedding van links komt en vervolgens weer een bocht naar links maakt. De oude beek kon hier de hoge dekzandrug niet passeren en loopt daarom weer terug in westelijke richting.
Hier zijn we bij punt 3 aangeland. In zuidwestelijke richting kijkend zien we opnieuw een dekzandrug in het landschap opduiken.
Bijgaand kaartje berust op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). Met behulp van radar zijn de terreinhoogten gedetailleerd gemeten.
De provincie Noord-Brabant heeft een uitdraai gemaakt voor een groter gebied. Omdat de hoogteverschillen gering zijn voor de gebruikte legenda is het beeld niet erg sprekend, maar het verschil tussen de lage beekdalbodem en de hogere dekzandruggen is herkenbaar. We gaan op weg naar punt 4, waar een oude beekloop ten westen van een dekzandrug zichtbaar is.
Heel fijn is het dat in dit gebied diverse smalle, al dan niet verharde, landweggetjes aanwezig zijn. Je kunt er routes volgen, maar wij gaan naar dit hoefijzermeer kijken.
In oostelijke of zuidoostelijke richting kijkend is de hoger gelegen dekzandrug te zien.
Tussendoor nog even een luchtfoto van het gebied met de beschreven excursiepunten. De foto geeft weinig nieuwe informatie naast de reeds afgebeelde kaartjes, maar het blijven altijd leuke plaatjes om naar te kijken..
En dit is bij punt 4 een prachtig beeld van het uiteinde van de afgesneden meander. Door de opgaande begroeiing is aan de linkerzijde het verloop van de meander niet helemaal op de foto te volgen.
Het gebied binnen de meander blijkt toegankelijk te zijn. Een aangename verrassing.
Het Brabants Landschap blijkt eigenaar te zijn van het gebied en onder redelijke voorwaarden mogen we verder.
We gaan nu van punt 4 naar punt 5. Onderweg lijkt de meander bijna op natuurlijke wijze afgesneden te zijn. Een smalle landstrook scheidt beide beddingen. Dit proces is gestopt toen enkele honderden meters naar het zuiden de loop van de Dommel door kanalisatie recht getrokken is.
Ook hier een illustratief punt. Op de voorgrond is de voormalige bedding in de lager gelegen beekdalbodem te zien. We kijken in zuidoostelijke richting. Achter de tweede bedding, die hiervandaan niet zichtbaar is, liggen de koeien nog net in de beekdalbodem. Vlak daarachter rijst de dekzandrug op.
Uiteraard is de bedding op sommige plaatsen aan het verlanden, maar het is heel plezierig dat in dit gebied nog zoveel aardkundig waardevolle landschapselementen te zien zijn. De provincie Noord-Brabant laat dit gebied zeer terecht uitmaken van haar aardkundig waardevolle gebieden.
Bronnen:
Afbeeldingen:
BOHO-team.
Geomorfologisch kaart (ged): Alterra (Wageningen UR)
AHN-kaart: provincie Noord-Brabant
Luchtfoto: provincie Noord-Brabant
Topografische Kaart: Topografische Dienst Emmen
Literatuur:
Aardkundige excursiepunten in Noord-Brabant. Grondboor & Hamer jrg 63, 2009 nr 6, in voorbereiding.
Hoogendoorn, W., Zwerfsteneneiland Maarn en andere aardkundige monumenten. KNNV Uitgeverij 2006
Lezing 11 van de Stichting Vrienden van het Zwerfsteneneiland
