Nieuwvliet 2: processen


Peelrandbreuk


De onderstaande geologische kaart geeft met een oranje kleur een duidelijk begrensde, van zuidoost naar noordwest lopende, zone aan. Dit is de Roerdalslenk die in de laatste honderdduizend jaar is opgevuld met beekafzettingen en dekzanden. Zowel in het westen als in het oosten komen deze afzettingen slechts plaatselijk en veel minder dik voor. De Peelrandbreuk vormt hier de opmerkelijk rechte grens tussen de Roerdalslenk en de Peelhorst.
Onderzoek heeft uitgewezen dat de daling van de slenk niet schoksgewijs plaatsvindt, bijvoorbeeld bij aardbevingen (Uden, 1932; Roermond, 1992). De daling vindt namelijk heel geleidelijk plaats met een snelheid van circa een centimeter per eeuw. Dat lijkt te verwaarlozen, maar we moeten niet vergeten dat we met geologie te maken hebben en niet met leeftijden van mensen. Als gedurende het kwartair een daling van een cm per eeuw plaatsvindt, dan resulteert dat uiteindelijk in een hoogteverschil van meer dan 200 meter. Zoals gezegd heeft extra sedimentatie door rivieren, beken en de wind de daling nagenoeg bijgehouden en heeft de argeloze passant hier niet in de gaten wat voor bijzondere geologische processen hier gespeeld hebben. Hooguit zal hij zich verbazen over het roestige water dat hier voorkomt.

> Lees meer

Nieuwvliet 2: processen

21 okt 2012

Dit jaar hebben we de herfstvakantie doorgebracht in Zeeuws Vlaanderen, in Nieuwvliet-Bad. We hebben diverse aardkundige fenomenen gezocht en bezocht, maar omdat ons bungalowpark tegen de duinen aan lag en het aardig weer was, hebben we menig uurtje op het strand doorgebracht. Gelijk over de duinen lag de Verdronken Zwarte Polder. Dat is een slufter, waar de zee een duidelijke inham landinwaarts gemaakt heeft.

Een strand is voor elke bezoeker een genoegen: zonnen, kuieren etc. maar ook voor de educatieve recreant is er veel te beleven. Voor een fysisch geograaf is het boeiend om naar allerlei aardkundige vormen en processen te kijken die eigenlijk op elk strand wel te zien zijn. Het strand van Nieuwvliet-Bad heeft dan nog een streepje voor omdat hier ook haaientanden gevonden kunnen worden (zie Nieuwvliet 1: haaientanden) en daarom onderstaand verhaal in de site van de aardkundige monumenten.




Strand bij Nieuwvliet-Bad

Hier is bij laagwater een kleibank zichtbaar die afkalft door de kracht van de golven. Kleine steilrandjes zijn zichtbaar waar brokken uit de kleibank zijn weggevoerd.




Erosie bij een kleibank

Een dikke honderd meter naar het oosten liggen de brokken op het strand. Dat is op zichzelf wel een leuk waarneming gezien het volgende:

Op het zwerfsteneneiland Maarn liggen ca 135 Jotnische Zandstenen. Deze zijn al meer dan 600 miljoen jaar oud. Sommigen van deze zandstenen bezitten hoekige gaten van ca 5x5 cm. Dat zijn de negatiefafdrukken van brokken klei die eerst zijn afgezet op de zandige afzettingen. Ze bleken minder bestendig tegen erosie en nu wijzen de gaten nog op hun voormalig bestaan. In sommige zwerfstenen zijn ze overigens nog bewaard gebleven. Veel bezoekers kunnen zich dat moeilijk voorstellen en deze afbeelding maakt dat wat gemakkelijker begrijpbaar.




Brokken klei op het zandige strand

Hier een brok gereduceerde klei waar ik even mijn voet opgezet heb om te laten zien dat het zacht materiaal is. Ook is het selecterend vermogen van het stromende water zichtbaar. Het schelpengruis blijft onderin de ribbels liggen.




Een brok zachte klei

Ook hogerop in de Verdronken Zwarte Polder zijn sporen van erosie in de kleibanken zichtbaar. Uiteraard zal hier op de schorren bij erg hoog water ook sedimentatie optreden temidden van de begroeiing.




Sporen van erosie

Sedimentatie treedt natuurlijk elders op het strand ook op. Hier niet door stromend water maar door de wind. Het droge losse zand dat niet wordt vastgehouden door de begroeiing wordt door de wind getransporteerd en wordt neergelegd op het natte zand en bij obstakels.




Sedimentatie door de wind

Hier zijn links wat geisoleerde duintjes en rechts een duinenrij te zien. Als je net als ik voor het eerst in dit gebied komt past wel enige voorzichtigheid. Afgezien van allerlei dynamiek die ontstaat door de recreatie heeft hier ook kustversterking plaatsgevonden. Dan is soms vegetatie expres aangelegd of vernield.




Duintjes en duinenrij

Op het strand zijn ook interessante patronen te zien, zeker als je er bij verschillende waterstanden komt. Nu zien we evenwijdig aan de kust een hoger langwerpig zandeiland liggen. Deze zandbank of zandrug is door de branding opgeworpen. Als een dergelijke rug permanent boven water zou blijven steken kun je spreken van een standwal, maar dat is hier niet het geval.




Een zandbank of zandrug

De trogvormige depressie op het strand loopt leeg. De zandrug wordt nu weer een gewoon onderdeel van het uitgestrekte strand bij eb.




Trogvormige depressie

Zolang de recreanten nog even wegblijven zijn allerlei vormen goed te zien.




Ribbelstructuur.

Door de zandrug heen is een mui gevormd waardoor de laagte afwatert bij laagwater.




Afwatering door de zandrug heen

Op het lagere vlakke gedeelte zeewaarts van de zandrug is een breed waaiervormig afwateringspatroon gevormd.




Waaiervormig afwateringspatroon

In de rug heeft het water een iets diepere bedding uitgeslepen. Prachtig is in het water de stoomdraad te zien.




Insnijding in de zandrug

Een andere dag blijkt de waterloop te meanderen. De stroomdraad botst tegen de linkerzijkant en erodeert daar de oever, waardoor daar een steilrandje ontstaat. Aan de overzijde, in de binnenbocht, vindt sedimentatie plaats.

Ook lijkt het alsof er in de zandrug een soort waterscheiding functioneert. Als de zandrug boven water komt begint het verzadigde zand ook te ontwateren. Terwijl het water uit de grote depressie door de zandrug heen naar zee afgevoerd wordt, lijkt het op de foto dat deze kant van de zandrug naar ons toe afwatert.




Erosie en sedimentatie

Door de vaak snel wisselende omstandigheden op de grond en in de lucht zijn er vaak tijdelijk schilderachtige taferelen te zien.




Schilderachtig decor

Soms zijn op het strand fenomenen te zien die door de uniformiteit en grote uitgestrektheid indrukwekkend worden.




Uniform patroon

Wie het kleine niet eert. Op deze foto is goed te zien hoe het afwaterende water aan weerszijde van de schelpen zeer kleine geultjes heeft ingesneden in het strand.

Op zich een weinig opzienbarend fenomeen. Voor mij echter niet omdat op het Zwerfsteneneiland Maarn, in een uit het Pre-Cambrium stammende zandsteen, een zelfde fenomeen te zien is.




(Voor mij) bekend fenomeen uit Maarn

Op het strand komen ook geulen met een groter formaat voor. De verkleuringen op de randen zijn schelpengruis. Hier mogen de liefhebbers graag naar haaientanden zoeken.




Een grotere geul

De geul loopt ver door in de Verdronken Zwarte Polder. Ook hier zijn op verschillende plaatsen mooie patronen en processen zichtbaar.




Uitgestrektheid van de Verdronken Zwarte Polder

Kortom een prachtig gebied om te bekijken en na te denken over de soorten processen en de patronen die de processen opleveren. Niet vergeten moet echter worden dat het een gebied is waar de mens, naast de natuurlijke processen, ook een belangrijke rol speelt. En dat die rol niet altijd voorspelbaar is blijkt uit deze foto waar opeens munitie ontploft.

Afbeeldingen: BOHOteam




Onvoorspelbare invloed van de mens


Eemland


Met behulp van de Fysisch geografische eenheden kaart kunnen we het ontstaan van Eemland en haar omgeving beter begrijpen. Eemland maakt deel uit van het glaciale bekken dat in de voorlaatste ijstijd (Saalien 150.000 jaar gleden) is uitgeschuurd door gletsjertongen van het landijs. Die stuwden aan weerszijden van het bekken stuwwallen op. De afzettingen die daarna in de tussenijstijd, het Eemien, gevormd zijn, staan niet op het kaartje omdat ze niet meer aan het oppervlak liggen. In de laatst ijstijd (Weichselien) is een dik pakket zand als een deken over het bestaande landschap neergelegd. Langs de stuwwallen staan de gordeldekzanden en wat verder weg ook dekzandvlaktes aangegeven. Plaatselijk komen ook dekzandruggen voor. In de laatste 10.000 jaar, gedurende het Holoceen, vindt er in Eemland op grote schaal veengroei plaats. Tussen de veeneilanden door worstelt zich de Eem een weg naar het noorden. Langs de Eem zijn vanuit de voormalige Zuiderzee jonge zeekleigonden afgezet. Bij het doorbreken van de dijken van de Zuiderzee zijn tijdens overstromingen herhaaldelijk kleilaagjes op het veen afgezet. De gevolgen van de overstromingen zijn op het kaartje als overslaggronden herkenbaar.

Zo ziet het gebied er vanuit de lucht uit. De ronde plasjes heten waaien of wielen en zijn ontstaan als kolkgaten tijdens de dijkdoorbraken. De dijken zijn later weer om de kolkgaten heen gelegd. Daarom heeft de dijk een zeer bochtig verloop gekregen.

> Lees meer