Brabantse Wal (en Boudewijngroeve)
13 november 2013
Een herfstvakantie in 2013 in Wildert aan de Belgische zijde van de Kalmthoutse heide maakte het eenvoudig om nog eens naar de Brabantse Wal en de Boudewijngroeve te gaan kijken.
Indertijd ben ik als hoofdredacteur van een geologisch blad een serie aardkundige excursiepunten gestart. Een min of meer logisch uitvloeisel van de serie aardkundige monumenten die ik eerder opgestart had bij de provincies.
Voor een aardkundige special over Brabant (Grondboor & Hamer 2009, nr 6) had ik diverse auteurs uitgenodigd om geselecteerde gebieden te beschrijven. Ter controle en om mooie plaatjes te maken voor die speciale uitgave heb ik die gebieden toen ook bezocht. De Brabantse wal was daarbij ingeschoten door tijdgebrek.
Eigenlijk kende ik de Brabantse Wal alleen van de regelmatige autoritten die ik ooit van Goes naar Utrecht maakte. Zeker als de zon er in de late middag op scheen was dat altijd een mooi gezicht vanaf de snelweg. Op onderstaande hoogtekaart is prima te zien hoe het westelijk gelegen lage gebied (paarsblauwe kleur) via een noord zuid lopende grens overgaat in een hoger gelegen (groen en nog hoger geel) gebied.
Hoogtekaart (AHN) van de Brabantse Wal
Ter oriëntatie: midden op bovenstaande kaart liggen Woensdrecht en Hoogerheide en onderaan Ossendrecht. Op deze hoogtekaart staan ook wat rode getallen. Dat zijn plaatsen waar ik op excursie geweest ben en de omgeving gefotografeerd heb. In het onderstaande wordt daar naar verwezen.
Kees Kasse heeft indertijd voor de bovengenoemde Brabantspecial een artikel geschreven over de Brabantse Wal en de Boudewijngroeve. Het informatiepaneel dat in het veld staat geeft uiteraard ook wat toelichting.
Deel van een paneel over de Brabantse Wal
Op het geologische gedeelte van het paneel is het grote hoogteverschil duidelijk te zien tussen de recente afzettingen van de Schelde en de oudere getijde afzettingen. Door opheffing van Brabant zijn die laatstgenoemde afzettingen hoger komen te liggen. Ze worden nog afgedekt door dekzanden, die aan het slot van de laatste ijstijd zijn neergelegd. Meestal zijn die dekzanden later nog verstoven. Riviererosie, met name door de Schelde, heeft van de overgangszone een langgerekte (>20 km) steilrand gemaakt. De 10 a 20 meter hoge steilrand is door afstromende beekjes, loodrecht op de steilrand, flink versneden en daardoor heeft de overgang op de hoogtekaart een gekarteld uiterlijk gekregen.
Een voordeel van al dat schrale zand op het hogere gedeelte is wel dat de landbouwkundige waarde gering was. Veel van die gronden zijn daardoor uiteindelijk relatief weinig verstoord in handen van groene organisaties gekomen.
Een ander deel van een paneel over de Brabantse Wal
We gaan eerst naar de Kraaijenberg, een gedeelte van de Brabantse Wal net ten zuiden van Bergen op Zoom. Dat leek aantrekkelijk omdat er ook een flinke uitkijktoren staat. Het is punt 1 op de hoogtekaart. Het bezoekerscentrum is echter op onze bezoekdag dicht en de uitkijktoren is afgesloten omdat er slechte balken zijn. We kunnen weinig anders doen als die excuses op het briefje aanvaarden.
Door de struiken heen lukt het om toch een blik te werpen op het lager gelegen rivierengebied, waardoor we toch een impressie van de hoogteverschillen krijgen.
Uitzicht vanaf de Kraaijenberg op het lager gelegen rivierengebied
Hier kijken we vanaf een punt juist ten zuiden van punt 1 naar het noorden en zien daar de Kraaijenberg met er bovenop de uitzichttoren. Vergelijking tussen het kaartbeeld bij punt 1 met onderstaande foto doet vermoeden dat de Kraaijenberg een soort getuigenberg is, ontstaan doordat de gedeelten van de wal ten zuiden en ten noorden van de Kraaienberg zijn verdwenen door erosie loodrecht op de steilrand.
Zicht op de Kraaijenberg met uitzichttoren
Een andere dag proberen we vanuit het laaggelegen rivierengebied een mooi uitzicht op de Brabantse Wal te krijgen. Hier rijden we over de Lange Weg in de richting van Zandvliet. Er is niet zo gek veel te zien. In de verte zie je een bosrand met zeer plaatselijk afwijkende begroeiing.
Omgeving Zandvliet
Als je inzoomt zie je een aardige glooiing die de aanwezigheid van de Brabantse Wal verraadt.
Vorige foto ingezoomd
Via de Oude Dijk rijden we naar punt 3 van de hoogtekaart in een nieuwe poging een goed overzicht over de Brabantse Wal te krijgen. Dat valt tegen.
Eigenlijk heb je hier dezelfde problemen als bijvoorbeeld bij het bekijken van een stuwwal als de Utrechtse Heuvelrug. Als je van een afstand kijkt zie je een uitgestrekte bosrand, zonder echt een impressie van de hoogteverschillen te krijgen. Als je van dichtbij kijkt verhinderen bomen en huizen een goed overzicht.
Overzicht Brabantse Wal vanaf punt 3
En dan in de buurt van Calfven zien we een hoop grote natuurstenen liggen. Als je vergeet dat je hier in het zuidwesten van het land bent dan zou je gaan denken dat de Brabantse Wal een stuwwal is, maar daar trappen we uiteraard niet in.
Een valstrik
Bij de Bunt in Hoogerheide (punt 5 op de kaart) krijg je wel een aardig beeld van de Brabantse Wal. Hier lopen we over een smal paadje direct langs de wal in de richting van punt 6. De wal is hier, zoals vrijwel overal, bebost.
Paadje direct langs de wal
Je krijgt dan wel geen overzicht van het reliëf, maar plaatselijk kun je tussen de struiken door het hoogteverschil van ca 10 meter over een kleine afstand goed zien.
Zeer lokaal zicht op het hoogteverschil
Als dan opeens (bij punt 6) het bos plaats maakt voor wat akkers dan krijg je weer een impressie van de hoogteverschillen in het landschap. Het is dan wel weer de vraag of de akkers hier kwamen omdat de hellingen hier al wat flauwer waren, of dat juist door de akkerbouw vervlakking is opgetreden.
Radijs op de helling
Een bezoek aan de Boudewijngroeve was een teleurstelling. De groeve is afgesloten. Een aangrenzende bewoner wist te vertellen dat het profiel met zand is afgedekt. Dit uiteraard ter bescherming en in afwachting van betere aardkundige tijden.
Helaas
Afbeeldingen: BOHOteam
